"'Εφυγε ο σπουδαίος Θόδωρος Αγγελόπουλος"

Κατέληξε το βράδυ της Τρίτης, στο νοσοκομείο όπου νοσηλευόταν έπειτα από τροχαίο, ο μεγάλος Έλληνας σκηνοθέτης και ποιητής των εικόνων, Θόδωρος Αγγελόπουλος.

Ο 77χρονος σκηνοθέτης μεταφέρθηκε σοβαρά τραυματισμένος σε νοσοκομείο του Φαλήρου έπειτα από τροχαίο ατύχημα που συνέβη στις 7 το απόγευμα της Τρίτης στον περιφερειακό δρόμο της Δραπετσώνας.

Ο σκηνοθέτης βρισκόταν στο σημείο για τα γύρισμα της νέας του ταινίας «H άλλη θάλασσα» και τη στιγμή που διέσχιζε το οδόστρωμα, μετά το πρώτο τούνελ του περιφερειακού, παρασύρθηκε από ιδιωτική μοτοσικλέτα που οδηγούσε ειδικός φρουρός, ο οποίος βρισκόταν εκτός υπηρεσίας.

Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος, ίσως ο πιο γνωστός Έλληνας κινηματογραφιστής στο εξωτερικό, γεννήθηκε στις 27 Απριλίου 1935 στην Αθήνα όπου και πέρασε τα παιδικά του χρόνια.

Το 1961 μετέβη στη Γαλλία όπου σπούδασε φιλοσοφία και κινηματογραφική τέχνη. Από το 1964, όταν επέστρεψε στην Ελλάδα, ασχολήθηκε αρχικά με την κριτική και αργότερα με την σκηνοθεσία.

Η πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του ήταν η «Αναπαράσταση» (1970) που βραβεύτηκε στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Θεσσαλονίκης και σε ξένα φεστιβάλ.

Τη δεκαετία του 1970 σκηνοθέτησε μερικές από τις πιο γνωστές ταινίες του: τις «Μέρες του ‘36» (1972), τον πολυβραβευμένο «Θίασο» (1974) και τους «Κυνηγούς» (1977). Ο «Μεγαλέξαντρος» το 1980 απέσπασε το Χρυσό Λιοντάρι στη Βενετία.

Ακολούθησαν το «Ταξίδι στα Κύθηρα» (1984), ο «Μελισσοκόμος» (1986) και το «Τοπίο στην Ομίχλη» (1988) και το «Μετέωρο βήμα του Πελαργού» (1991), όλες πολυβραβευμένες στην Ελλάδα και το εξωτερικό.

Το 1995 «Το βλέμμα του Οδυσσέα» κέρδισε το Μεγάλο Βραβείο της Επιτροπής στις Κάννες ενώ τρία χρόνια αργότερα, το 1998, το Χρυσό Φοίνικα στις Κάννες κέρδισε η «Μία αιωνιότητα και μία ημέρα».

Το 2004 παρουσίασε το πρώτο μέρος της τριλογίας που ετοίμαζε, το «Λιβάδι που δακρύζει».

Πολυβραβευμένος και παγκοσμίως αναγνωρισμένος

*Η Εκπομπή, βραβείο κριτικών στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης 1968
*Αναπαράσταση, Α' βραβείο στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης 1970, βραβείο Ζωρζ Σαντούλ (Γαλλία, 1971), καλύτερης ξένης ταινίας στο Φεστιβάλ Hyères (1971), ειδική μνεία της Διεθνούς Ένωσης Κριτικών Κινηματογράφου (FIPRESCI) στο Κινηματογραφικό Φεστιβάλ Βερολίνου (1971)
*Μέρες του `36, Βραβείο σκηνοθεσίας και φωτογραφίας στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης 1972, βραβείο της FIPRESCI στο Κινηματογραφικό Φεστιβάλ Βερολίνου (1972)
*Ο Θίασος, Βραβείο Καλύτερης ταινίας, σκηνοθεσίας, σεναρίου, Α' αντρικού και Α' γυναικείου ρόλου, Πανελλήνιας Ένωσης Κριτικών Κινηματογράφου στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης 1975, καλύτερη ταινία της δεκαετίας 1970-1980 από την Ένωση Κριτικών της Ιταλίας
*Οι Κυνηγοί, Βραβείο καλύτερης ταινίας στο Φεστιβάλ του Σικάγο (1977), βραβείο της Ένωσης Τούρκων κριτικών (1977), επίσημη συμμετοχή στο Φεστιβάλ των Καννών
*Ο Μεγαλέξανδρος έλαβε το Χρυσό Λιοντάρι το 1980 στο Κινηματογραφικό Φεστιβάλ Βενετίας.
*Ταξίδι στα Κύθηρα, βραβείο σεναρίου στο Φεστιβάλ των Καννών (1984), κρατικά βραβεία καλύτερης ταινίας, σεναρίου, α΄ ανδρικού ρόλου, α' γυναικείου ρόλου,σκηνογραφίας, βραβείο κριτικών στο Φεστιβάλ Ρίο ντε Τζανέϊρο (1984),
*Τοπίο στην Ομίχλη μοιράστηκε το Αργυρό Λιοντάρι Καλύτερης Σκηνοθεσίας στο Κινηματογραφικό Φεστιβάλ Βενετίας, βραβείο Φελίξ καλύτερης Ευρωπαϊκής ταινίας (1988).
*Το Βλέμμα του Οδυσσέα έλαβε το Μεγάλο Βραβείο Κριτικής Επιτροπής στο Φεστιβάλ των Καννών, βραβείο της FIPRESCI (1995). Επίσης, οι κριτικοί του περιοδικού Time το ψήφισαν στις 100 καλύτερες ταινίες του παγκόσμιου κινηματογράφου.
*Μια Αιωνιότητα και μια Μέρα κέρδισε τον Χρυσό Φοίνικα στο Φεστιβάλ των Καννών (1998).
*Τριλογία - Το Λιβάδι που Δακρύζει κέρδισε βραβείο της FIPRESCI (2004).
*Xρυσό μετάλλιο του ιδρύματος Circulo de Bellas Artes (Mαδρίτη, 2008) για το σύνολο του έργου του.


Ελληνας; Ναι. Μόνο ως πολίτης αυτής της δύσμοιρης χώρας. Ο μοναδικός όμως που δοξάστηκε στο εξωτερικό όσο κανένας άλλος έλληνας κινηματογραφιστής. Αρέσει δεν αρέσει ο Θόδωρος Αγγελόπουλος, ο επονομαζόμενος από φίλους και συνεργάτες του Theo, δηλαδή Τεό, τουτέστιν θεός!

Το θυμάμαι σαν να ήταν τώρα. Ανοιξη, νομίζω, του 1975, μερικούς μήνες μετά την εκθρόνιση του Παπαδόπουλου, του Ιωαννίδη και της χούντας. Ο Αθανάσιος Τσαλδάρης («Νανά» τον φώναζαν χαϊδευτικά) ως υπουργός Τύπου της κυβέρνησης του Κωνσταντίνου Καραμανλή οργανώνει συνέντευξη Τύπου, με θέμα (περίπου) γιατί η κυβέρνηση απέρριψε τον «Θίασο» για να εκπροσωπήσει επισήμως τη χώρα στο επίσημο διαγωνιστικό πρόγραμμα του Φεστιβάλ Καννών εκείνης της χρονιάς.

Ποιο το επιχείρημα; Οτι η ιδεολογία της ταινίας γέρνει αριστερά, άρα δεν είναι αντικειμενική και επομένως δεν εκπροσωπεί το σύνολο του ελλήνων πολιτών. Παρένθεση σημαντική: Μέχρι εκείνη τη χρονιά οι διοργανωτές του Φεστιβάλ Καννών δέχονταν ταινίες για το διαγωνιστικό τους πρόγραμμα ύστερα από υπόδειξη των χωρών που εκπροσωπούσαν. Το έκαναν αυτό ώστε να διατηρούν εξαιρετικές διπλωματικές σχέσεις με όλες τις χώρες.

ΤΟ ΣΚΑΝΔΑΛΟ

Ετσι, με αυτή την απόρριψη δημιουργείται σκάνδαλο πολιτικό. Ετσι, τα media όλου του κόσμου φιλοξενούν την είδηση και κατακρίνουν την απόφαση της ελληνικής κυβέρνησης. Και έτσι, επειδή το επίσημο φεστιβάλ αδυνατούσε να παραβεί την επιθυμία της κυβέρνησης Καραμανλή, ο «Θίασος» κατέληξε στο «Δεκαπενθήμερο των Σκηνοθετών». Μια παράλληλη εκδήλωση που για πρώτη φορά λειτούργησε ως αντίπαλον δέος στο επίσημο «συντηρητικό» πρόγραμμα του φεστιβάλ από το 1969. Εναν χρόνο μετά την εξέγερση του Μάη του '68, όπου Γκοντάρ, Λελούς και Τριφό, τα τρομερά παιδιά της Νουβέλ Βαγκ (Νέο Κύμα), ανέβηκαν στη σκηνή και κατέβασαν την οθόνη των Καννών διακόπτοντας επαναστατικώ δικαίω το «άθλιο φεστιβάλ των μπουρζουάδων».

Αποτέλεσμα; Χωρίς ο Αγγελόπουλος να πληρώσει δεκάρα τσακιστή, χωρίς ο παραγωγός του και (τότε) εφοπλιστής Γιώργος Παπαλιός να χρησιμοποιήσει γνωριμίες, χωρίς τίποτα, ο «Θίασος» μετατρέπεται στο απόλυτο γεγονός των Καννών. Μια ταινία τεσσάρων ωρών, με αργά πλάνα και με χρόνους που πηγαινοέρχονταν από το '30 στο '40 και από το '40 στο '50, πλημμυρίζει ασφυκτικά από μάζες ενός διψασμένου κοινού που ζητούσε το καινούργιο, το φρέσκο και το διαφορετικό. Ο «Θίασος» τους το έδωσε με το παραπάνω. Απόδειξη; Χρειάστηκε να διοργανωθούν και άλλες προβολές για να χωρέσει το πλήθος των θεατών. Ο ψίθυρος διέσχισε την Κυανή Ακτή και στο τέλος ο Αγγελόπουλος έφυγε με κάμποσα βραβεία, ανάμεσά τους και εκείνο της Fipresci, δηλαδή των Κριτικών. Το πιο ειρωνικό ήταν ότι η κριτική της Αριστεράς υποδέχθηκε την ταινία με επικριτικά σχόλια. Ανάμεσά τους και εγώ, το παραδέχομαι δημοσίως. Επομένως, ούτε δεξιός ούτε κομμουνιστής. Τι ήταν ο Αγγελόπουλος; Ο εαυτός του φυσικά!

Η επιστροφή κατέληξε σε πομπή. Από το αεροδρόμιο του Ελληνικού. Παραλίγο να σηκώσουν όλους αυτούς τους αντιστασιακούς - εναντίον της Δεξιάς εννοείται - στους ώμους. Με την εξής κατακραυγή. Οτι η κυβέρνηση με την απόρριψη αυτή ένα πράγμα αντεθνικό κατάφερε: να στερήσει από τη χώρα τον πρώτο Χρυσό Φοίνικα. Γιατί ήταν σχεδόν μαθηματικά βέβαιο ότι ο «Θίασος» έτσι και κατέληγε στο επίσημο διαγωνιστικό πρόγραμμα θα έφευγε με το πρώτο βραβείο - τουλάχιστον. Το καλύτερο; Οταν η ταινία προβλήθηκε, κατάφερε να κόψει πάνω από 200.000 εισιτήρια. Ρεκόρ εισπράξεων, αν σκεφτεί κάποιος το τετράωρο «μήκος» της ταινίας

Μία η εμμονή του Τεό από το 1975: να επιστρέψει στην Ελλάδα με τον Χρυσό Φοίνικα. Γι' αυτό οι περισσότερες ταινίες του άρχιζαν την καριέρα τους από τις Κάννες. Οπως με το «Ταξίδι στα Κύθηρα» το 1984, που κέρδισε το βραβείο σεναρίου. Οπως το 1991 με το «Μετέωρο βήμα του πελαργού», με τον Μαρτσέλο Μαστρογιάνι και τη Ζαν Μορό. Οπως το 1995 με το «Βλέμμα του Οδυσσέα». Η στιγμή που πλησίασε μια ανάσα από τον Χρυσό Φοίνικα. Η ταινία προβλήθηκε Τετάρτη και απέσπασε εξαιρετικά σχόλια. Και επειδή πρόεδρος εκείνης της επιτροπής ήταν η Ζαν Μορό, η συνεργάτις του Τεό στον «Πελαργό», τα στοιχήματα έπεφταν υπέρ του «Οδυσσέα». Ομως όλοι είχαμε ξεχάσει τον Εμίρ Κουστουρίτσα και το «Underground». Λάθος. Οταν η ταινία προβλήθηκε την Παρασκευή, δύο ημέρες πριν από την ανακοίνωση της ετυμηγορίας της επιτροπής, μια ηλεκτρική εκκένωση τινάζει όλους τους θεατές και τους κάνει να θέλουν να σηκωθούν και να χορέψουν με τους βαλκανικούς ρυθμούς και τα πνευστά του Γκόραν Μπρέγκοβιτς. Τότε μέσα στην προβολή ήταν που είπα: «Α, ρε Τεό, σε έφαγε ο Εμίρ».

Η ΜΟΝΟΜΑΧΙΑ. 

Κυριακή βράδυ, όλα τα βλέμματα ήταν στραμμένα στους δύο βαλκάνιους μονομάχους. Προτελευταίο βραβείο που ανακοινώνεται είναι το Μεγάλο Βραβείο της Επιτροπής. Το νούμερο δύο δηλαδή. Νικητής ο «Οδυσσέας» του Αγγελόπουλου. Και συμβαίνει το εξής, που «έγραψε» ένα ακόμη σκάνδαλο στο ατελείωτο βιογραφικό του Τεό. Καθώς σηκώνεται και ανεβαίνει στη σκηνή, λέει την εξής προσβλητική φράση προς την Επιτροπή: «Είχα ετοιμάσει λόγο για τον Χρυσό Φοίνικα». Αυτό ήταν. Ολοι εναντίον του θρασύτατου Ελληνα.

Ωστόσο ο Τεό διατηρούσε μια εξαιρετική σχέση με το (τότε) αφεντικό του φεστιβάλ, τον Ζιλ Ζακόμπ. Δεν περνούν τρία χρόνια από αυτό το σκάνδαλο και ο Τεό με τη μέτρια, κατά τη γνώμη μου, ταινία του «Μια αιωνιότητα και μια μέρα» με πρωταγωνιστή τον Μπρούνο Γκανς κατακτά τον Χρυσό Φοίνικα. Με πρόεδρο του φεστιβάλ τον Μάρτιν Σκορσέζε. Ετσι ακριβώς. Ο πιο διάσημος σκηνοθέτης του αμερικανικού κινηματογράφου απονέμει το πολυπόθητο τρόπαιο σε μια ευρωπαϊκή ταινία που διακρίνεται για τους αργόσυρτους ρυθμούς της. Τα ετερόκλητα έλκονται. Σε μια τηλεφωνική μου επικοινωνία με τον Σκορσέζε έμεινα άφωνος ακούγοντάς τον να μου λέει με τον πιο φυσικό τρόπο: «Μα βέβαια έχω δει όλες τις ταινίες του Αγγελόπουλου, αλλά και τις περισσότερες του Παντελή Βούλγαρη».

Α, να μην ξεχάσω. Το 1980 στο Φεστιβάλ Βενετίας κερδίζει ένα από τα τρία Χρυσά Λιοντάρια. Και φυσικά πολλά βραβεία αποσπά η ασπρόμαυρη «Αναπαράσταση», καθώς και σχεδόν όλες οι ταινίες του σε δεκάδες διεθνείς διοργανώσεις.

Το πιο χαρακτηριστικό, ύστερα από ψηφοφορία γιαπωνέζων ειδικών, ο «Θίασος» βρέθηκε στη λίστα των 100 καλύτερων ταινιών από συστάσεως 7ης Τέχνης.

Τα κουσούρια του

Δεν θέλω να υπογράψω αγιογραφία, αλλά όλη την αλήθεια. Οπως την έζησα και την άκουσα από τους συνεργάτες του. Στα γυρίσματα για τον «Μεγαλέξαντρο» πάνω στα βουνά και τα χιόνια το συνεργείο τρέμει από το κρύο και από την πείνα. Η τροφοδοσία της παραγωγής, που την είχε αναλάβει η Φοίβη, μέλλουσα κυρία Αγγελοπούλου, γινόταν με το σταγονόμετρο. Ετσι κάποιοι από το συνεργείο έγραψαν στον τοίχο «Ο Θόδωρος και η καταραμένη Φοίβη». Τρία λοιπόν τα κουσούρια του: η παροιμιώδης τσιγκουνιά του. Η αθεράπευτη αλαζονεία του. Πράγμα που τον έκανε να μιλάει σχεδόν περιφρονητικά όχι μόνο για τους έλληνες συναδέλφους του, αλλά και για αρκετούς μεγάλους. Και το τρίτο η εμμονή του στο ίδιο αισθητικό μοτίβο. Με αποτέλεσμα οι τελευταίες του ταινίες, αποχυμωμένες από ζωντάνια και ουσία, να θυμίζουν, ως σχήμα, την προσωπική του αισθητική. Ομως ουδείς, ακόμα και ένας Τεό, αλάνθαστος!

Ο "Ιερός Πόλεμος"

Στη Φλώρινα, το 1990, στα γυρίσματα του «Μετέωρου βήματος του πελαργού», ο Αγγελόπουλος έχει να αντιμετωπίσει τον μητροπολίτη Αυγουστίνο Καντιώτη που θεώρησε «απαράδεκτη» την παρουσία του «άθεου» σκηνοθέτη. Πέφτει στα χέρια του και το σενάριο, διαβάζει για παράνομους μετανάστες, για ήρωες πολιτικούς (τους οποίους μισούσε - μονάχα τον Κωνσταντίνο Γλύξμπουργκ υποδέχτηκε με τιμές το 1993) και για ερωτικές σκηνές και αφορίζει και τον Αγγελόπουλο και τον πρωταγωνιστή Μαρτσέλο Μαστρογιάνι.

Φανατικοί γεμίζουν την πόλη με μαύρες σημαίες. Λίγες μέρες αργότερα, ο ηθοποιός Τζιάν Μαρία Βολοντέ πεθαίνει στα γυρίσματα και ο Καντιώτης αφήνει άταφο το νεκρό επειδή ήταν, λέει, καθολικός. Θα αφήσει όμως άταφο και τον αφορισμένο Κωνσταντίνο Παπαλαζαρίδη, έναν από τους ηλικιωμένους κομπάρσους επειδή συνεργάστηκε με τον «εχθρό».

Συνεργάτες...

Οπως κάθε μεγάλος σκηνοθέτης, από τον Φελίνι μέχρι τον Γούντι Αλεν και τον Μπέργκμαν, τον Αντονιόνι αλλά και τον Σκορσέζε, έτσι και αυτός. Πάντα με τους ίδιους συνεργάτες. Με την Ελένη Καραΐνδρου στη μουσική από το 1984 και το «Ταξίδι στα Κύθηρα». Μια αμφίδρομη σχέση, όπου η μουσική της Ελένης το σήμα κατατεθέν του Τεό και τούμπαλιν. Με τον Γιώργο Αρβανίτη στη φωτογραφία από την αρχή αλλά στη συνέχεια με τον Ανδρέα Σινάνο. Με τον αλησμόνητο Μικέ Καραπιπέρη στα ντεκόρ, αλλά όταν εκείνος ο αθόρυβος γίγαντας «εγκατέλειψε», άρχισε να συνεργάζεται με τον Γιώργο Ζιάγκα, τον Διονύση Φωτόπουλο και τον Γιώργο Πάτσα (κοστούμια). Ακόμα συνεργάτες του στο σενάριο υπήρξαν ο Πέτρος Μάρκαρης, ο Θανάσης Βαλτινός. Και τέλος, με τον Ιταλό σεναριογράφο Τονίνο Γκουέρα. Ο Αγγελόπουλος συζητούσε με τους σεναριογράφους. Ετσι μέσα από την κουβέντα άρχιζε ένα πινγκ πονγκ.

 

Του Δημήτρη Δανίκα από τα Νέα

 «Ξεχάστε με στη θάλασσα»

«Σας εύχομαι υγεία και ευτυχία αλλά δεν μπορώ να κάνω το ταξίδι σας/ Είμαι επισκέπτης/ Το κάθε τι που αγγίζω με πονάει πραγματικά/ κι έπειτα δεν μου ανήκει/ Όλο και κάποιος βρίσκεται να πει "δικό μου είναι"/ Εγώ δεν έχω τίποτε δικό μου είχα πει κάποτε με υπεροψία/ Τώρα καταλαβαίνω πως το τίποτε είναι τίποτε/ Ότι δεν έχω καν όνομα/ Και πρέπει να γυρεύω ένα κάθε τόσο/ Δώστε μου ένα μέρος να κοιτάω/ Ξεχάστε με στη θάλασσα/ Σας εύχομαι υγεία και ευτυχία».

(ανέκδοτο ποίημα του Θόδωρου Αγγελόπουλου γραμμένο το 1982 λίγο πριν από την έναρξη συγγραφής του σεναρίου της ταινία «Ταξίδι στα Κύθηρα»)


 O Μάρτιν Σκορσέζε στέλνει αποχαιρετιστήριο μήνυμα για τον Θόδωρο Αγγελόπουλο, μέσω της Athens Voice, δηλώνοντας σοκαρισμένος από τον ξαφνικό χαμό του.

«Είμαι σοκαρισμένος με το νέο του ξαφνικού θανάτου του Τεό Αγγελόπουλου. Έμαθα πως συνέβη ενώ έκανε κάποια γυρίσματα για τη νέα του ταινία» είπε ο διάσημος σκηνοθέτης.

«Για εκείνον, ο κινηματογράφος ήταν τα πάντα. Ένας τρόπος έκφρασης και υπερβατικότητας, ένα ιερό σύμπαν επικοινωνίας και διαλογισμού και μια συνεχής αντίδραση σε έναν κόσμο σε κρίση – μάλιστα η ταινία που γύριζε ήταν για την κρίση της ελληνικής οικονομίας» είπε.

«Είναι ένας άνθρωπος που δεν έπρεπε να φύγει. Ο θάνατός του είναι μια πραγματική τραγωδία» κατέληξε ο Μάρτιν Σκορτσέζε.


Πηγή: athensvoice.gr